پانزدهمین نشست از سلسله نشست¬های ایدهپردازی و نوآوری در علوم انسانی اسلامی (نشان) با حضور اساتید و پژوهشگران با موضوع «بررسی مفهوم کنش و نحوه تفهم دیگری از منظر پدیدارشناسی شوتس»، روز شنبه مورخ 30/11/ 1395 در دفتر مَنا در قم، ساعت 15 تا 17 برگزار شد.
در ابتدا دکتر سیاهپوش (عضو هیئت علمی مرکز پژوهشهای علوم انسانی اسلامی صدرا) به عنوان مدیر جلسه به اساتید و پژوهشگران محترم خوش آمد عرض کرد و گفت: در مرکز چند سطح برای پژوهشگران در نظر گرفته شده است؛ که یکی از سطوح، سطح ایدهپردازی است؛ یعنی ایدهای که نیاز به رشد دارد و در همین راستا نشستهای ایدهپردازی و نوآوری در علوم انسانی اسلامی (نشان) برگزار میگردد که در این جلسات، اساتید نظرات پیشنهادی خود را در جهت رشد ایدهپرداز ارائه میدهند.
سپس ایدهپرداز محترم، جناب آقای سید سعید طوطیان (دانشجوی کارشناسی ارشد دانش اجتماعی مسلمین دانشگاه تهران)، طرح پژوهشی خود را ارائه داد و گفت در این طرح به پاسخ این سؤال اصلی شوتس در کتاب «پدیدارشناسی جهان اجتماعی» میپردازیم که :
مفهوم کنش چیست و فرآیند نحوه الحاق معنا به آن توسط کنشگر چه فرآیندی است؟ در ادامه ی بحث از معنا به سؤال اساسی دیگری از شوتس میرسیم که عبارت است از: فرآیند تفهم و بعد فرآیند تفهم دیگری چگونه شکل میگیرد؟
وی در ادامه به علّت انتخاب جامعه شناسی شوتس پرداخت و خاطرنشان کرد: نظرات شوتس برآیند و نوعی تلفیق انتقادی از نظریات وبر از یک سو و هوسرل از سوی دیگر است و با توجه به جایگاهی که این دو در جامعه شناسی و فلسفه دارند نظرات شوتس نیز اهمّیت مضاعف مییابد.
طوطیان در ادامه افزود: در بحث «کنش» شوتس تمایز وبر میان رفتار و عمل را میپذیرد و البته آن را بر اساس دو نوع آگاهی (منفعل=آگاهی در حال شکل گیری در حین عمل و فعال=آگاهی شکل گرفته قبل از عمل) تفسیر میکند. وی در ادامه با توجه به این نکته که عمل نیز خود دارای دو بخش گذشته و آینده است مفهوم عمل کامل یا اندیشیده را طرح میکند.
همچنین شوتس با استفاده از مفاهیمی که هوسرل در بحث تقویم «اگوی دیگر» به کار برده و به واسطه آنها پدیدارشناسی را از سولیپسیسم استعلایی رهانیده است، نظریه «خود دیگر» را طرح میکند. او با استفاده از این نظریه الگویی برای فهم عینیت عمل صورت میدهد:
«عملی که کنشگر در زمان و مکان معلوم انجام داده به زمان آگاهی درونی خود او راجع است، اما برای تفسیر به «زمینه بزرگتری» از معنا ارجاع مییابد که این زمینه بزرگتر همان برآیند و یا جنبه «مشترک» همه زمینههای ذهنی معناست».
در ادامه نشست، دکتر سید مهدی ناظمی قره باغ (عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی) به عنوان یکی از اساتید داور، مهمترین نظرات خود را چنین بیان کرد:
1. موضوع مورد بحث، موضوع مورد نیاز و خوبی است و نیاز به کار دارد.
2. به نظر میرسد باید این طرح، بازتعریف شود و دقیقاً مشخص شود در چه سطحی قرار است این کار صورت گیرد. و باید در عنوان، طرح مسئله، پیشینه و منابع تحقیق بازنگری شود.
3. برای این کار لازم است مجموعه آثار شوتس که 6 جلد است، خوانده شود. همچنین باید از کسانی که در حوزه پدیدارشناسی کار کردهاند بیشتر استفاده شود تا خروجی کار، مطلوب باشد.
4. شما گفتهاید شوتس در آثارش گفته: کار من فلسفه علوم اجتماعی است ولی به نظر میرسد چنین چیزی نگفته باشد.
پس از بیانات دکتر ناظمی، دکتر سیاهپوش (عضو هیئت علمی مرکز پژوهشهای علوم انسانی اسلامی صدرا) به عنوان یکی دیگر از اساتید داور گفت: نسبت این تحقیق را با علوم انسانی اسلامی بیشتر تبیین کنید. باید پیشینه این کار بیشتر مورد توجه قرار گیرد در حالی که شما اشاره خاصی به کارهای قبلی در این حوزه نداشتهاید. همچنین لازم است مباحث و عناصر موضوع را بیشتر توضیح دهید.
در ادامه حجتالاسلام مهدی سلطانی به عنوان استاد راهنما گفت: از نظر بنده این پژوهش باید در دو مرحله انجام گیرد: مرحله اوّل: مربوط به مطالعه و پژوهش حول جهان اجتماعی شوتس است (که در طرح پژوهشی حاضر قرار است، این کار صورت گیرد). مرحله دوم: باید امکان باز تعریف مفاهیم مطرح شده در مرحله نخست را بر اساس حکمت صدرایی بررسی نمود.
در ادامه نشست علمی، دکتر سیاهپوش گفت: چه ارتباطی بین جهان اجتماعی شوتس و حکمت صدرایی وجود دارد که قرار است بین این دو گفت و گو صورت گیرد و براساس حکمت صدرایی، جهان اجتماعی شوتس را نقد کنید؟
حجتالاسلام مهدی سلطانی به توضیحاتی در رابطه با نقدهای اساتید داور پرداخت و گفت: این که فرمودید کار شوتس، فلسفه علوم اجتماعی نیست و چنین چیزی نگفته، باید گفت خود ایشان در آثارش اذعان کرده که کارش فلسفه علوم اجتماعی است و چنین نیز میباشد. همچنین بین مرحله اول و دوم که در فوق گفته شد رابطه وجود دارد؛ زیرا ابتدا باید جهان اجتماعی را بشناسیم و سپس وارد حکمت صدرایی شویم و گرنه نمی توان جهان اجتماعی را شناخت. و در بحث جهانهای اجتماعی یکی از بهترین افراد شوتس است، لذا طرح را از کار ایشان شروع کردیم.
در پایان نشست، دکتر سیاهپوش ضمن قدردانی از همه حضار، در مقام جمع بندی گفت لازم است برای این طرح پژوهشی، پیشنهادات مطرح شده در جلسه مدّنظر قرار گیرد تا جامعه علمی بتواند از این پژوهش استفاده نماید