به گزارش دانشجویی و فرهنگی به نقل از خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، نشست نکوداشت احمد پاکتچی، استاد علوم قرآن دانشگاه امام صادق(ع)، عضو دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی و زبان‌شناس شامگاه دیروز ۲۰ شهریور، در محل کتابخانه ملی برگزار شد.
در این نشست اشرف بروجردی، معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا حشمتی، معاون قرآنی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، بسیاری از اساتید علوم قرآن، نویسندگان دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی، دانشجویان و علاقه‌مندان به این شخصیت علمی کشور حضور داشتند.


کاربرد روش‌شناسی‌های علوم جدید در مطالعات اسلامی

 این مراسم با پخش سرود ملی و قرائت آیاتی چند از قرآن مجید با صدای محمد‌مهدی کرمی، حائز رتبه دوم مسابقات قرآن کشوری آغاز شد. در ادامه فروغ پارسا، رئیس انجمن ایرانی مطالعات قرآنی به سخنرانی پرداخت و گفت: انجمن ایرانی مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی افتخار دارد  در این محفل با شکوه از مقام علمی یکی دیگر از اساتید و فرهیختگان این مرز و بوم استاد احمد پاکتچی تجلیل کند. نکوداشت علما و دانشمندان در واقع نکوداشت جایگاه علم و دانش است. نکوداشت منزلت خرد و اندیشه‌ورزی نکوداشت منزلت دانایی و معرفت است.

وی ادامه داد: احمد پاکتچی زاده ۲۰ شهریور ۱۳۴۲، بی‌تردید در شمار برجسته‌ترین و تأثیرگذارترین اساتید مطالعات قرآنی و اسلامی در دو دهه اخیر در ایران هستند، اگرچه حیطه دانشی ایشان حوزه‌های مختلف دیگری را نیز در برمی‌گیرد. ایشان به گواهی صدها مقاله و کتابی که در منابع و مراجع علمی معتبر تألیف کرده‌اند، در فقه و اصول، مطالعات قرآنی و حدیث، تاریخ، ادیان، عرفان و دانش کلام تخصص و تبحر دارند.

پارسا ادامه داد: در عین حال همگان بر این امر اتفاق نظر دارند که برجسته‌ترین ویژگی استاد پاکتچی احاطه عمیق ایشان به دانش زبانشناسی و مکاتب و گرایش‌های مختلف این رشته علمی و نیز تسلط کم‌نظیر به زبان و ادبیات چندین زبان زنده و نیز غیرزنده دنیا است. از سوی دیگر می‌توان ملاحظه کرد که اگرچه آشنایی استاد با نگاشته‌ها و آثار علمی در زبان‌های مختلف به نوبه خود ویژگی قابل‌توجهی است، اما احاطه استاد پاکتچی به روش‌شناسی‌های نوین رشته‌های مختلف علوم انسانی در تکوین و پیدایی شخصیت علمی ایشان نقش محوری‌تری داشته است.

وی با بیان اینکه مهم‌ترین شاخص و برجستگی آثار استاد مربوط به کاربرد روش‌شناسی‌های علوم جدید در مطالعات اسلامی و کوشش برای بومی کردن این روش‌هاست، گفت: روش‌های پژوهش تاریخی، روش‌های تحقیق در زبان‌شناسی، روش‌شناسی‌های نوین در مطالعات ادبی، اسطوره‌شناسی، روایت‌پژوهی، سبک‌شناسی حتی روش‌شناسی برخی علوم از جمله روانشناسی همگی در شمار ابزارهایی هستند که دکتر پاکتچی در پژوهش‌های اسلامی و قرآنی از آنها استفاده کرده است.


عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی گفت: در سال‌های اخیر آموزش روش‌های تحقیق در محیط‌های دانشگاهی بخش قابل ملاحظه‌ای از فعالیت‌های علمی استاد بوده است. تأثیر به‌کارگیری دیسیپلین و روش‌شناسی‌های نوین در آثار پژوهشی استاد در مقایسه با آثار مشابه کاملاً آشکار است.

وی افزود: باید توجه داشت که از منظر استاد میان‌رشتگی صرفاً با در کنار هم قراردادن مطالب دو رشته خاص به وجود نمی‌آید بلکه فرایندی بسیار پیچیده‌تر دارد. در واقع مطالعات میان‌رشته‌ای زمانی اتفاق می‌افتد که دو یا چند نظام دانش در یک ارتباط همگرا و ارگانیک با یکدیگر در راستای شکل‌دهی به یک دانش جدید حرکت کنند. این فرآیند می‌تواند در نتیجه نیازهای پژوهشی جدید و یافتن پاسخ برای مسایل علمی‌ای که درون یک حوزه علمی پاسخی نیافته‌اند روی دهد. استاد پاکتچی به‌درستی دریافته است که روش‌های سنّتی در پاسخ‌گویی به بسیاری از مسایل روز به بن‌بست رسیده‌اند و در مسیر تولید علم و گسترش افق‌های دانش، پژوهش‌های میان‌رشته‌ای اصلی‌ترین اولویت رشته‌های مختلف علوم اسلامی است.

پارسا با بیان اینکه در این میان نظریه جهان‌بینی زبانی پاکتچی در حوزه مطالعات قرآنی نوآوری و خلاقیت ویژه‌ای دارد، گفت: در واقع این نظریه پیش از آن در حوزه‌های دیگری طرح شده بود ولی استاد در آثار خود موفق شد این نظریه را در مطالعات قرآنی بومی‌سازی نماید.

پارسا در پایان گفت: انجمن ایرانی مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی ضمن تشکر از نهادها و دانشگاه‌های مختلف جهت همکاری در برگزاری این مراسم اعلام می‌دارد جهت معرفی آثار استاد طرحی را با همکاری معاونت قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی آغاز کرده است و ان‌شاءلله مجلداتی از این پروژه به‌زودی منتشر خواهد شد.

پاکتچی دریچه‌های نوینی را به سوی قرآن گشوده است

در ادامه اشرف بروجردی گفت: نسبت به علوم انسانی کم‌توجهی وجود دارد، انجمن ایرانی مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی در پی آن بوده است که دانش بشری را از خلال قرآن به دست بیاورد و استاد پاکتچی در معرفت قرآنی، دریچه‌های نوینی را به سوی قرآن گشوده‌اند و اینجا جا دارد از ایشان در این خصوص استفاده کنیم.


مطالعات ایشان کاربردی است

در ادامه این نشست حجت‌الاسلام حشمتی گفت: به نمایندگی از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سلام دکتر صالحی را به استاد پاکتچی و جمع حاضر ابلاغ می‌کنم. ایشان از افتخارات کشور ما هستند و مطالعاتشان بسیار کاربردی است. وقتی کتاب اخیر ایشان در خصوص مکاتب تفسیری در صد سال اخیر را دستم گرفتم، احساس کردم یک دانشجو نیاز دارد که بداند در صد سال اخیر چه روی داده و ایشان با شجاعت و انصاف این کار را کرده‌اند. ما باید به این سمت برویم که چرا کارها و تالیفات قرآنی ما در جامعه تاثیرگذار نیست.

تحقیقات ایشان بر عمق مطالعات اسلامی افزوده

مراسم نکوداشت با قرائت پیام محمد کاظم بروجردی، رئیس دایرةالمعارف اسلامی ادامه یافت. در بخشی از این پیام می‌خوانیم: سی سال پیش، وقتی کسانی از اهل فضل و اطلاع در دایره‌المعارف اسلامی مقالات پاکتچی را خواندند، بر میزان آگاهی او پی بردند. استاد پاکتچی در زکات علم دستی گشاده دارد. گذشته از استعدادهای الهی پاکتچی، ایشان پرورش‌یافته مکتب هزارساله اسلامی است که وجوه این فرهنگ را در گستره سرزمین اسلامی می‌شناسد و عرضه می‌کند. پاکتچی الگویی بی‌همتا از پژوهشگری منظم است و حاصل سال‌ها پژوهش خود را در کتب و مقالات، در اختیار علاقه‌مندان قرار داده است. تحقیقات ایشان بسیار بر عمق این مطالعات افزوده و مسائل نوینی را مطرح ساخته است.

سیدصادق سجادی، معاون مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی گفت: بنده سفرهای درازی و بیش از سی سال در خدمت ایشان بوده‌ام. در این سال‌ها خاطرات بسیاری با ایشان داشته‌ام و اگر دعوی کنم که یکی از کسانی هستم که پایه علمی ایشان را خوب می‌شناسم، گزاف نگفته‌ام. شرف علم غیر از شرف ذاتی خود، از عالم نیز نشئت می‌گیرد و در دوره‌هایی، برخی از علوم توسط عالمان برجسته اوج گرفته است. عالمی که می‌تواند یک دانش را از خمودگی به عرصه شکوه بیاورد، به علم شرف ارزانی داشته است.

نگاه تاریخی به علم
سجادی افزود: ایشان در زمینه‌های مختلف چنین مقامی دارند. ایشان از نخستین کسانی است که به جریان فکر دینی به معنای عام با نگاهی تاریخی کرده‌اند. امروز در اسلام‌پژوهشی اختلاف بر سر نوع نگاه به تحولات دینی است که برخی نگاه ایستا و برخی نگاه تاریخی نگاه می‌کنند. مقالات متعدد ایشان نشان می‌دهد که ایشان نگاه تاریخی دارند. ایشان در مقاله بلند اسلام و دیگر مداخل در دایرةالمعارف بزرگ اسلامی این نگاه را بسط داده‌اند و می‌شود برخلاف بسیاری از آثار، مقالات ایشان را خواند و فهمی جامع در خصوص یک موضوع را به دست آورد.

وی افزود: وجه مشخص دیگر ایشان احاطه بر دانش‌های نوین است و در این زمینه تاثیرات بسیاری به خصوص در زمینه نشانه‌شناسی داشته‌اند. یکی از خصوصیات ویژه ایشان، جنبه اخلاقی است، ایشان در این سالیان دور، یک بار هم در باره کسی سخنی نگفته‌اند که خلاف از طریق جوانمردی باشد.


مطالعات پاکتچی رویکرد تاریخی و تقریبی دارد

در ادامه این نشست، حجت‌الاسلام محمدعلی مهدوی‌راد، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران و سردبیر مجله آئینه پژوهش گفت: استاد پاکتچی دانشمند بسیاردان، باریک‌بین، نیک‌نفس، معلم، محقق، مربی، استواراندیش و پژوهشگری دقیق هستند. دکتر شفیعی کدکنی یک زمانی نوشته بودند، بسیاری از کسان یا معلم نیستند یا محقق نیستند، من با کمال تاسف باید بگویم ما امروز فقدان معلمی را بیش از محققی داریم. رسول اسلام(ص) می‌فرمایند: اگر کسی دانشی را برای خدا بیاموزد، جانش سرشار از تواضع شده، در دین سخت‌کوش می‌شود و این همان دانشی است که باید به دنبالش برویم.

مهدوی‌راد افزود: دکتر پاکتچی نکاتی دارند، نخست صبوری و شکیبایی در پژوهش است، وقتی ما بسیاری از مقاله‌هایمان به آخر خط رسد، شل می‌شویم. اگر به کتاب فقه‌الحدیث ایشان نگاه کنید این صبوری را می‌بیند. این صبوری نتایجی دارد، از جمله متن و سنت‌محوری است.

وی تصریح کرد: میراث ارجاعی ایشان را ببینید که منابع مستقیم، غیرمستقیم سنتی و نوین را مورد ارجاع قرار داده است. تاریخی نگاه کردن به مسئله، از دیگر ویژگی‌های ایشان است. تاریخی نگاه کردن تحمل می‌خواهد و سخت است. ده‌ها معضل پیدا می‌شود. نکته بعدی که خیلی مهم است، نگاه تقریبی ایشان در پژوهش است. قیچی زدن کار را پیش نمی‌برد، تحقیق را ایدئولوژیکی کردن، ظلم به پژوهش است.

پاکتچی؛ الگویی اخلاقی
رضا اکبری، رئیس سابق مرکز تحقیقات دانشگاه امام صادق(ع) با بیان اینکه این جلسه بیش از آنچه بزرگداشت باشد، درس اخلاقی برای ماست، گفت: ما باید امور ارزشمند را به عنوان امور ارزشمند ارج بنهیم. این مجلس ارتقایی اخلاقی برای ما خواهد بود. در اخلاق فضیلت آنچه اخلاقی کننده است حاصل الگوهای اخلاقی است تا دستورات اخلاقی و استاد پاکتچی می‌توانند به عنوان الگویی علمی و اخلاقی مطرح شوند. ایشان به مشارکت علمی نگاه شبکه‌ای دارند و همچنین صاحب توانمندی در ابزارها و خلاقیت علمی هستند.

اکبری افزود: ایشان هیچ وقت تکبر علمی نداشته‌اند. نگاه شبکه‌ای در علوم مختلف را ما در ایشان می‌بینیم، از نظر ایشان علوم جزایری جدا از هم نیستند. همچنین ایشان توانمندی در ابزارهای علمی زبانی و روشی دارند. ایشان حق پدری علمی را در مورد دانشجویان به‌خوبی ادا می‌کنند. بحث همکاری‌های علمی ایشان را بارها مشاهده کرده‌ام و در دانشگاه امام صادق(ع) ما نمونه‌های زیادی از همکاری با قسمت‌های مختلف علمی دانشگاه توسط ایشان را ملاحظه کرده‌ایم.

وی تصریح کرد: ایشان ملاکی در مرجعیت علمی هستند. من به کسانی که در مدیریت علمی هستند پیشنهاد ویژه می‌دهم که خصوصیات ایشان را برای سنجش اساتید و نحوه رسیدن به موفقیت استفاده کنند. همچنین ایشان الگویی برای گفتگوی بین ادیان و مذاهب هستند.

تالیف بی‌نظیر پاکتچی در خصوص شریف رضی

آیت‌الله جمال‌الدین دین‌پرور سخنرانی بعدی این نشست با بیان اینکه دکتر پاکتچی می‌توانند نمونه‌ای برای نسل امروز باشند،‌ گفت: ما آقای پاکتچی را در حدود سی‌سال پیش به برکت نهج‌البلاغه کشف کردیم. ما از آغاز بدون در نظر گرفتن عنوان و چارچوبی در جنبه‌های علمی و تحقیقی در جستجوی افرادی در حوزه مطالعات نهج‌البلاغه بودیم که ایشان را یافتیم و از ایشان دعوت کردیم به ما کمک کنند.


دین‌پرور ادامه داد: ما در کنگره ششم نهج‌البلاغه که درباره شریف رضی بود، از ایشان خواستیم تا نظرات شریف رضی را در ۵۲ باب فقهی بیابند که این کار نیاز به اشراف علمی و تاریخی داشت. ایشان در عرض ۱۵ روز این کار را کردند و من در این سی سال نظیر آن را ندیده‌ام.

تلاش پاکتچی برای به روز بودن

فرامرز حاج‌منوچهری، نویسنده و محقق مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، در ادامه این نشست به سخنرانی پرداخت و گفت: من در سال ۱۳۶۷ نخستین دیدار را با ایشان در دایرةالمعارف داشتم. در این سه‌دهه بسیاری از رفتارهای فرهنگی علمی و شخصیتی از ایشان دیده‌ام و شناخت کلی از ایشان پیدا کرده‌ام و می‌خواهم نگاهی به شاخصه‌های علمی و فرهنگی ایشان بیاندازیم. ما در تاریخ اسلام آثار مختلفی در خصوص علم و عالم داریم. در این منابع برای عالم شاخصه‌هایی بیان شده است.
وی با بیان اینکه در تاریخ علم حدیث بحث ارتقای مرتبه رجالی را داریم که افراد با ارتقا خود می‌خواهند خود را به‌روز کنند، تصریح کرد: افراد جایگاه خود را با تغییر و ارتقا اساتید به‌روز می‌کردند و استاد پاکتچی در این زمینه ید طولایی دارند، ایشان در تمام سی‌سال گذشته با کتابخانه دیجیتالی مفصلی که دارند، توانایی این را دارند که در هر زمینه مطالعه کنند و در زمان حال بوده و در گذشته نمانند. ایشان معتقدند که باید حرف جدید بزنند و تلاش می‌کنند سخن تکراری نداشته باشند.

رمز موفقیت پاکتچی

احد فرامرز قراملکی،‌ عضو هیئت علمی دانشگاه تهران به عنوان سخنران بعدی با بیان اینکه آنچه ما را جمع کرده موفقیت علمی یک استاد است،‌ گفت: من در روی موفقیت علمی توقف خواهم کرد، ما دو مواجهه می‌توانیم داشته باشیم، هیجانی و یا هوشمند. برخورد هوشمند این است که بپرسی چرا پاکتچی موفق است؟ دلیلش ضریب تاثیر است که انبوهی از متاثران در دانشجویان و اساتید است. ضریب تاثیر را می‌توان در دو سطح دید، یکی مقیاس ملی و دیگر مقیاس جهانی است. ما نیاز داریم که ایشان در سطح جهانی نیز تاثیر بگذارند.

وی ادامه داد: علت موفقیت ایشان را باید جست؟ تبیین موفقیت می‌تواند بیرونی و یا درونی باشد. من از عامل بیرونی می‌گذرم. عوامل درونی دو جور هستند؛ مکتب و غیرمکتب. امور ذاتی در دست فرد نیست، اما این تبیین‌ها با الگو قرار دادن منافات دارند. ما برای الگو قراردادن ایشان، باید به عوامل اکتسابی بپردازیم. از دریچه روش و اخلاق حرفه‌ای می‌توان به این مسئله پرداخت.

قراملکی افزود: از بُعد اخلاق حرفه‌ای ایشان با خود به‌خوبی مهربان است و حق خود را شناخته است. ریشه این مسئله در خودشناسی است. عامل دوم مصمم بودن است که او عزم جدی داشته و سخت‌کوش است. استاد پاکتچی به هر مقام علمی برسد، باز روحیه یادگیری دارد. ایشان در ارتباط درون‌شخصی و بین‌شخصی صفا دارد که جامع جمیع بسیاری از اوصاف است. دکتر پاکتچی در حرفه‌اش موفق است، به دلیل اینکه اهل احتیاط علمی است و جزم‌گرا نیست. ایشان صمیمیت و اقتدار را جمع کرده‌اند. ایشان امانت‌داری حرفه‌ای دارند و امانت‌داری حرفه‌ای یعنی بهره‌وری در علم. از نظر روش‌شناختی باور دارند به اولویت آموزش بر پژوهش، جمع جزیی‌نگری و کلی‌نگری، کثرت‌گرایی گفتمانی و علمی و توجه به رهیافت بین‌رشته‌ای.

پاکتچی رهرو دائمی پژوهش است

آخرین فردی که در نکوداشت پاکتچی سخن گفت، آزیتا افراشی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی بود. وی بیان کرد: لازم می‌بینم در خصوص برخورد ایشان با علم بگویم که ایشان هدفی برای رسیدن و پایان در پژوهش علمی ندارند و به معنای واقعی رهرو علم هستند و هیچ مقصدی در علم ایشان را قانع نمی‌کند.

وی افزود: مرور بیش از دویست اثر زبانشناسی ایشان نشان می‌دهد که ایشان در حوزه‌های ترجمه‌شناسی، معنی‌شناسی، رویکردهای تاریخی و فرهنگی و ... وارد شده‌اند  که هر یک از شاخه‌ها می‌تواند یک عالم را برجسته کند. ویژگی پژوهش‌های ایشان داده بنیادبودن است. تک‌تک کارهای ایشان شواهدی از طی مراحل پیوسته‌ای به سوی نظریه‌پردازی را نشان می‌دهد. همچنین ایشان زبان‌شناسی را با رشته‌های دیگر مرتبط کرده و حلقه بسته در این رشته را شکسته‌اند.

افراشی در پایان گفت: تمامی آثار ایشان دارای یک سبک بوده و صاحب سبک بودن یک ویژگی بسیار برجسته است. ما با مطالعه یک متن از ایشان متوجه می‌شویم که این متن از کیست. ما معنی‌شناسی تاریخی در ایران را مدیون ایشان هستیم و این دستاورد استاد پاکتچی برای معناشناسی ایرانی است. دستاورد همکاری ایشان با زبان‌شناسی این بود که رویکرد شناختی و فرهنگی را به هم نزدیک کرده‌اند.


علم محصول گفت‌وگوست

در پایان پاکتچی در یک سخنرانی کوتاه گفت: بنده زمانی از مراسم نکوداشت اطلاع یافتم که نمی‌توانستم برنامه را به هم بزنم. برخی از بحث این جلسه دوره‌های مختلف از زندگی بنده را به یاد من آورد.

پاکتچی ادامه داد: خیلی حرف در خصوص علم و نسبت بنده با علم گفته شد، ولی از نگاه بنده علم، فضای گفت‌وگوست. اگر کسی حرفی در علم داشتن باشد، مال خودش نیست و محصول یک گفت‌وگوی علمی در سراسر دنیاست. اگر امکان گفت‌وگوی علمی نباشد کسی رشد نمی‌یابد. ما سال‌ها پیشرفتی در تمدن اسلامی نمی‌بینیم که به خاطر فقدان گفت‌وگو علمی بود.

وی ادامه داد: توفیق بنده حاصل گفت‌وگوهایی علمی بوده است که داشته‌ام. سال‌ها پیش یکی از دوستان به بنده گفت چرا و برای چه کسی می‌نویسی؟ امروز احساس می‌کنم که ما می‌گوییم و خوانده می‌شویم. بنده فکر می‌کنم گفت‌وگوی علمی در جامعه جاری است و وجود دارد. جلسه‌ای که صرفا هدفش ستایش باشد، نتیجه ضداخلاقی خواهد داشت. زمانی این مجلس ارزش علمی خواهد داشت که من به این مجلس به عنوان یک فضای گفت‌وگویی نگاه کنم. من با نگاه به این سخنان باید تحلیل کنم که نقطه ضعف‌های من چیست و نیز چه چیزهایی را باید پاس بدارم.


گزارش تصویری این مراسم را اینجا ببینید.