مطلب پیش‌رو وصف بخشی از صفات اخلاقی و رفتاری فقیه پارسا و عالم نستوه حضرت آیت الله مهدوی کنی (ره) از زبان پروفسور مهدوی دامغانی استاد سابق دانشگاه تهران و استاد بازنشسته فعلی دانشگاه هاروارد است که در مجالست با آن استاد اخلاق بر ایشان محرز شده است.
به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی دانشجویی و فرهنگی؛ مطلب زیر وصف بخشی از صفات اخلاقی و رفتاری فقیه پارسا و عالم نستوه حضرت آیت الله مهدوی کنی (ره) از زبان پروفسور مهدوی دامغانی استاد سابق دانشگاه تهران و استاد بازنشسته فعلی دانشگاه هاروارد است که در مجالست با آن استاد اخلاق بر ایشان محرز شده است.
ذکر جمیلِ خُلق کریم «رضوان جایگاه» حضرت آیت‌الله مهدوی کنی (ره)۱
دکتر احمد مهدوی دامغانی۲
مرغ روحش کو همای آشیان قدس بود
شد سوی باغِ بهشت از دام این دار مِحَن
در وصف مَعالیِ اخلاق و محامد صفات و شرافت ذات و حُسنِ نیّات آن فقید سعید هرچه گفته شود کم است. این فقیر ناچیز در اواخر دهه ۱۳۳۰ سعادت آشنایی اجمالی و مختصری را با معظّم‌له به مناسبات مختلف یافتم که از آن‌جمله دوستی و ارتباطم با مرحوم مرتضی قاموس برادر ایشان بود و دیگر دوستی مرحوم والدم با مرحوم حاج شیخ زین‌العابدین سرخه‌ایرحمت‌الله علیهما ابوالزوجه محترم ایشان بود که گاه به زیارتشان نائل می‌شدم و اتفاق می‌افتاد که مرحوم آقای کنی را که داماد کوچک ایشان بود و از فضلای اهل علم به شمار می‌رفت زیارت می‌کردم و نیز از آن جهت که داماد بزرگ مرحوم سرخه‌ای، پسر دوم مرحوم مبرور آیت‌الله آقای حاج شیخ‌علی مدرّس طهرانی آن شیخ‌المشایخ زمان خودطاب‌ثراه بود ... به من بنده به مناسباتی محبّت و مرحمتی داشت ... و لذا گاه در روضه‌های ایام محرّم مسجد قندی خانی‌آباد که مرحوم آقای حاج شیخ علی در آن اقامه جماعت می‌فرمود گاه مرحوم آقای مهدوی‌کنی را نیز زیارت می‌کردم ولی در مجموع این ملاقات‌ها در حدّ معارفه و به قول ما طلبه‌ها در حدّ صبحّکُم‌الله و مَسّاکُم‌الله بود و با معظّم‌له رفاقتِ تامّ و مراوده‌ای نصیبم نشده بود.
* * *
پس از آنکه از دانشکده «اوین» خارج شدم ... باری منِ بنده به اصطلاح سَرخورده و دل‌شکسته شده بودم و به بیماری چشم و اعصاب هم مبتلا؛ و قصد داشتم برای معالجه و مداوا به فرانسه بروم ولی به من بنده گذرنامه مرحمت نمی‌فرمودند و همین‌طور سرگردان مانده بودم. خجالت هم می‌کشیدم که هَی به این در و آن در بزنم و منتظر می‌بودم که فَرَجی حاصل شود و بعضی از دوستان عزیز و یکدل و یکرنگم نیز از این مسأله مطلع بودند و شاید هرکدام به سهم خود می‌کوشید که برای رفع مشکل من‌بنده چاره‌ای بیاندیشد و وسیله‌ای فراهم کند. یک روز در اواسط سال 1364 مرحوم مبرور استاد دکتر سیدجعفر شهیدی۳ رحمت‌الله‌علیه ضمن صحبت به من فرمود دیروز به مناسبتی خدمت حضرت آیت‌الله مهدوی‌کنی بودم و ایشان احوال تو را پرسیدند و اضافه فرمود که مهدوی چرا برای گشایش کارَت به ایشان متوسّل نمی‌شوی؟ گفتم والله من با معظّم‌له آنقدر ارتباط قوی ندارم که چنین مسأله‌ای را با ایشان در میان بگذارم. مرحوم دکتر شهیدی گفت: من از لَحن فرمایش و استفسار ایشان از تو، استنباط کردم که نسبت به تو توجّه و مرحمتی دارند. گفتم من بنده این مسأله را نمی‌دانم ولی به هرحال من که مدّتهاست ایشان را ندیده‌ام خجالت می‌کشم عرض حاجتی خدمتشان کنم مضاف بر آنکه دسترسی به ایشان خیلی ساده نیست. دکتر شهیدی فرمود می‌خواهی من از ایشان وقتی برایت بگیرم که خدمتشان بروی و مشکلت را با ایشان در میان بگذاری؟ چون ایشان طوری از تو استفسار فرمودند که معلوم بود به تو محبّتی دارند. عرض کردم خدا عمرت بدهد آری برایم یک وقت ملاقات از معظّم‌له تقاضا کن و یکی دو روز بعد مرحوم دکتر شهیدی تلفن کرد که حضرت آیت‌الله مهدوی‌کنی فلان ساعت در فلان روز را وقت ملاقات با تو معین فرمودند، می‌دانی کجا باید بروی؟ گفتم نه والله. گفت فلان‌جا در خیابان ولی‌آباد یا فخرآباد؟ ـ حالا دقیقاً یادم نمانده است ـ من بنده از دکتر شهیدی نازنین بسیار تشکر کردم و در ساعت معهود خدمت مرحوم آیت‌الله مهدوی‌کنی شرفیاب شدم.
* * *
خداش رحمت فرماید آن مرد بزرگوار نجیبِ شریف نه‌تنها با خیلی مرحمت و عطوفت مرا پذیرفت که یادی هم از گذشته فرمود و مقداری هم به مباسطت و محبّت در مقام ابراز عنایت خود به این بنده بیاناتی فرمود و از جمله فرمود که من پرونده‌ات را دیده‌ام و ظاهراً گرفتاری تو از جمله موارد «از ماست که بر ماست» است و ظاهراً شیطنت و نامه‌پراکنی برخی از همکارانت آن گرفتاری را برایت فراهم کرده بوده است. عرض کردم که به هرحال گذشته‌ها گذشته است و الحمدلله که بر دادسرا و مقامات انقلابی روشن شد که از من‌بنده جرم و جریرتی و خدای نخواسته خیانتی در آنچه متصدّی آن در حیات اداری و اجتماعی‌ام بوده‌ام سر نزده است و حالا هم به لطف و پایمردی حضرت آیت‌الله آقای حاج آقا محمد بجنوردی به کارم اشتغال دارم ولی چون هم چشمم مَئُووف است و هم نیازِ به مراجعه به طبیب خودم در فرانسه دارم دلم می‌خواهد برای عمل چشم و مداوای قلب و اعصابم به فرانسه بروم و چون یکی از تبعات و عواقب اقامت در «اوین» ممنوع‌الخروج شدن است و از حضور شریف استدعا دارم با توجه بر اینکه شخص شخیص خودتان السّاعه فرمودید که وضع بنده چگونه بوده است، برای اجازه خروج و صدور گذرنامه بذل مرحمتی فرمائید. آن مرد بزرگوار جلیل کریم در مقام دل‌داری و استمالت از این حقیر بیاناتی فرمود و توصیه فرمود که در ایران معالجه کنم و به کار و تدریسم ادامه دهم و مرا به استظهار و به حمایتِ خودشان مطمئن می‌ساخت. به عرضشان رساندم که امیدوارم بیت شاهد کتاب «مُغنی» در بیان فرق میانِ «حال» و «تمیز» به خاطر مبارکتان مانده باشد که:
انّما المیّت میّت الاحیاء
کاسفاً بالُه قلیلَ الرّجاء
من بنده از اینکه قریب چهل سال به این آب و خاک عزیز خدمت کردم به چنان بی‌لطفی مبتلا گشتم سرخورده و دل‌شکسته‌ام و به راستی «میّت الأحیاء» شده‌ام. آن مرحوم خنده‌ای کرد و فرمود شعر یادم است امّا اینکه شاهد چی بوده یادم نیست و باز به همان فرمایشات محبت‌آمیز خود ادامه دادند. این حقیر به عرضشان رساندم که من بنده یک بیت شعر دیگری را حضورتان عرض می‌کنم که بهتر زبان حالم را بیان می‌کند اگر اجازه می‌فرمائید عرض کنم. خندیدند و فرمودند خیلی خوب و ان‌شاءالله که از مصادیق «و انّ من الشعر لحکمه» باشد. عرض کردم آن‌را خود حضرت اجلّ عالی معیّن فرمایید و آن بیت این است که:
اذا کنت فی دارٍ یُهینُکَ اَهلُها
و لم تکُ مکبولاً بها فَتَحَوَّلِ
فرمود دوباره بخوانید. به اطاعت امرشان بیت را تکرار کردم. فرمودند این چه ربطی به وضع تو دارد، بی‌جهت قیاس مع‌الفارق می‌کنی. حالا قریب سه ربعی بود که من بنده در حضورشان بودم و گرچه مدت معیّنی برای شرفیابی‌ام مقرّر نشده بود ولی پیش از آنکه به حضور ایشان برسم دیدم که ارباب حاجت بر درگاه ایشان نشسته‌اند و لذا جسارتاً به حضورشان عرض کردم قربان، من عرایضم را اجمالاً و تقاضایم را مصرّحاً به حضورتان عرض کردم اجازه مرخصی بفرمایید. زیرا که حضرت‌عالی چشمه‌ی شیرین هستید و بیت سعدی که:
هر کجا چشمه‌ای بود شیرین
مردم و مرغ و مور گرد آیند
ناظر بر وضع است و جمعی منتظر شرفیابی هستند. باز تبسّم فرمودند که خوب الحمدلله که شعر فارسی هم برای مورد نظر خودتان خواندید. عرض کردم سعدی گویا شعر عربی را ترجمه فرموده است که:
یَزدَحِمُ النّاسُ علی بابه
وَ المَنهَلُ العَذبُ کثیرُ الزِّحام
باز به ملاحت تبسّمی فرمود و اضافه کرد که کاش وقت زیادتری را برای این حقیر معیّن فرموده بود که می‌نشستیم و گعده‌ای در مسائل ادبی می‌داشتیم. عرض کردم قربان، وقت حضرت اجلّ‌عالی ذی‌قیمت‌تر از این‌هاست و باید صرف استماع عرایض حاجت‌مندان شود. ایشان ضمن اظهار مرحمت اجازه مرخصی دادند و فرمودند باشد ان‌شاءالله سعی خواهم کرد مشکل تو حلّ شود و در طیّ هفت هشت روز آینده اقدام خواهم کرد و ضمناً شماره تلفن‌های مرا هم لطفاً پرسیدند.
* * *
دوشنبه هفته بعد روزی تلفن فرمودند که به دادسرای انقلاب نزد آقای ... برو و از ایشان تقاضا کن که نامه‌ای مرقوم فرمایند که خروج تو از لحاظ آن دادسرا بلامانع است و آن نامه را که از ایشان گرفتی به نخست‌وزیری برو و نامه و تقاضایت را به جناب ... تقدیم کن که ان‌شاءالله ایشان دستور لازم را به اداره‌ی گذرنامه صادر فرمایند. و این چنین شد که به محبّت و عطوفت حضرت آیت‌الله مهدوی‌کنیقُدس‌سرُّه من‌بنده توانست به خارج سفر کند و این منّت عظیمی را که آن فقید سعید رضوان‌جایگاه بر این فقیر ناچیز دارند هیچگاه فراموش نکرده‌ام و همواره دعاگو و سپاسگزار ایشان بوده‌ام و آنچه تا اینجا عرض کردم در حقیقت مقدّمه‌ای است برای اصل موضوعی که درباره طهارت نفس و قِداست روح و صفای قلب آن مرد به تمام معنی بزرگ و بزرگوار باید به عرض خوانندگان برسانم.
* * *
در شعبان سال 1417 قمری مصادف با دسامبر 1996 میلادی حقیر توفیق تشرّف به عمره را یافت و از ایران نیز مرحوم برادرم آیت‌الله حاج شیخ محمدرضا مهدوی‌دامغانیرحمت‌الله‌علیه برای ادای عمره مفرده به عربستان و مکّه معظمه مشرف شد. در آنجا مطلّع شدیم که حضرت آیت‌الله مهدوی‌کنی طاب ثراه نیز در مکه مشرّفند. مرحوم برادرم با معظّم‌له بی‌ارتباط نبود زیرا در گیراگیر انقلاب چند روزی مرحوم آقای کنی به مشهد مشرّف شده بودند و با برادر مرحومم در اجتماعات و تظاهرات، انس و الفتی پیدا کرده بودند. خوب البته وظیفه‌ی خود دانستم که به حضور معظّم‌له شرفیاب شویم و روزی قبل از ظهر به محل اقامت ایشان که در اَعالِی مکه بود خدمتشان رسیدیم و خداش بیامرزاد که با کمال التفات و محبّت ما را پذیرفت و پس از احوالپرسی و تعارفات متعارف خطاب به حقیر فرمودند، خوب حالا موقع خوبی است که به اصطلاح به آن «گعده»ای را که در طهران گفتم بپردازیم و حدود دو ساعتی که در محضرشان بودیم از این در و آن در از مسائل فقهی و ادبی با برادرم و این حقیر مذاکراتی فرمودند و از خدمتشان مرخص شدیم.
* * *
دو روز بعد در فاصله میان نماز مغرب و عشاء چنین اتفاق افتاد که در مسجدالحرام پس از طواف دنبال جایی می‌گشتم که بنشینم و تلاوت کنم و به کعبه معظّمه زادهاالله عظمهً و شرفاً، نگاه کنم و از آن برکت بهره برم که ملاحظه کردم حضرت آیت‌الله مهدوی‌کنی در منتهی‌الیه صحن مسجد برابر حجر اسمعیل نشسته‌اند و اتفاقاً نگاه معظّم‌له با نگاه حقیر تلاقی کرد و آن بزرگوار اشاره فرمود که بیا اینجا بنشین و طرف دست چپ خود را نشان دادند و اندکی خود را به طرف راست متوجه ساختند و من‌بنده از خداخواسته ـ و علی‌رغم نگاه‌های محافظان محترم ایشان که خالی از نشانه تنفُّر و تحقیری نبود ـ رفتم و در سایه‌ی حضرت آیت‌الله کنی نشستم و چون حضرت ایشان در حال ادای ذِکر یا وردی بودند چند دقیقه‌ای امکان صحبت و مذاکره‌ای نبود؛ و همین که ذِکرشان خاتمه یافت به بنده توجّه و تفقّد و احوالپرسی فرمودند و از نحوه زندگی و کیفیت گذران وقت من‌بنده سؤال فرمودند و اینکه در آمریکا علاوه بر تدریس چه کار می‌کنی. حضورشان عرض کردم در مقام انجام وظیفه نوکری اهل‌بیت عصمت و طهارت علیهم‌السلام با بعضی از مؤمنان در لس‌آنجلس بنیادی به نام «بنیاد آموزش اسلامی رسالت» تأسیس کرده‌ایم و در بعضی از ایّام موالید و وفیات معصومین علیهم‌السلام به آنجا می‌روم و صحبتی و وعظ و تذکّری قربهً الی‌الله بیان می‌کنم و مثل یک روضه‌خوان با کمال افتخار «روضه‌خوانی» و «مرثیه‌سرایی» می‌کنم و در مسکن دائمی‌ام که فیلادلفیاست نیز مجالسی برای بیان و تفهیم اصول عقاید شیعی جهت سکنه‌ی علاقمند آنجا ترتیب داده‌ام و خلاصه به تعبیر خودمان یک اندازه‌ای «آخوندی» می‌کنم. نماز میّت را، کَأنُّه واجب عینی خودم در این شهر می‌دانم. می‌خوانم، مسأله‌گویی می‌کنم، دوره‌ی قرآن در ماه مبارک رمضان برقرار می‌کنم و البته همه‌ی این خدمات را حسب‌الوظیفه و قربهً الی‌الله انجام می‌دهم و زندگی‌ام بحمدالله به هرحال می‌گذرد و دستم بحمدالله پیش کسی دراز نیست. بعد باز خودِ آن مرد شریفِ بی‌بدیل مطالبی عنوان فرمودند.
متقابلاً عرایضی به حضورشان عرض کردم و صحبت به مشهد مقدّس و زیارت حضرت ثامن‌الائمّه علیه‌آلاف‌الثناء‌والتّحیه کشید و کلام به نقل یا تلاوت بعض از فقرات زیارت مأثور و معروف آن‌حضرت منجر شد و حضرت ایشان با حضور ذهن وقّاد خود همان فقراتی را که من‌بنده تلاوت کرده بودم تکرار و تلاوت فرمود و ناگهان چنان حالت روحانی ظریف و لطیفی به ایشان دست داد که گوئیا الان در حرم مطهر حضرت رضا صلواه‌الله‌علیه هستند و برخاستند و دو رکعت نماز (زیارت؟) بجا آوردند و سر به سجده گذاردند و قریب پنج شش دقیقه در حالت سجود باقی ماندند و من می‌دیدم که ظاهراً شانه‌هاشان در اثر گریه در حال سجود تکان می‌خورد. و خدا شاهد است، خدا شاهد است وقتی آن مرد روحانی به تمام معنی روحانی، سر از سجده برداشت نه‌تنها صورت نازنین و محاسن شریفش مزیّن به قطرات اشک بود که سنگ مرمر کف مسجدالحرام نیز از گریه ایشان خیس شده بود؛ ان‌شاءالله که اینک آن صورت نازنین به «نَضرهالنّعیم» منوّر است.
من بنده روسیاه نامه‌تباه هم که از ملاحظه آن رقّت و خلوص و خضوع و خشوع حضرت ایشان منقلب شده بودم به گریه افتادم و از حضرتش التماس دعای خیر کردم و به ایشان عرض کردم حالا من می‌فهمم که چرا مرحوم امام رضوان‌الله‌علیه وصیّت‌نامه خودشان را به دست حضرت‌عالی سپردند که به خزینه حضرت رضا صلواه‌الله‌علیه بسپارید؛ معلوم است که آن بزرگوار، به مناسبت «المؤمن ینظر بنورالله» با روشن‌بینی خاص خود مراتب تقوی و طهارت ذات ملکوتی صفات حضرت‌عالی را آن‌چنان‌که بایسته است ملاحظه فرموده بوده‌اند؛ چند دقیقه‌ای دیگر نیز در خدمتشان بودم که اقامه برای نماز عشاء گفته شد و من‌بنده از حضورشان مرخص شدم و زبان حالم مصرع سعدی بود که:
می‌روم وز سرِ حسرت به قفا می‌نگرم.
خداش رحمت فرماید و درجاتش را متعالی گرداناد؛ بمحمّد و آله الامجاد.
- منبع: روزنامه اطلاعات، 4 آبان ۱۳۹۳ شماره ۲۰۱۴۲۵۰۰۴
- پروفسور احمد مهدوی دامغانی ( ۱۳۰۶ مشهد) فرزند آیت‌الله محمدکاظم مهدوی دامغانی، از سال ۱۳۴۲ به تدریس در دانشگاه تهران پرداخت. از سال ۱۳۶۶ نیز مشغول تدریس معارف اسلامی، ادبیات عرب، متون فارسی، فقه و کلام، فلسفه و عرفان اسلامی در دانشگاه هاروارد و پنسیلوانیاست. ایشان اجازه روایت حدیث از علامه حائری سمنانی و آیت‌الله مرعشی نجفی دریافت نموده‌اند و آثار متعددی به فارسی، عربی، فرانسوی و انگلیسی نگاشته‌اند. «ایشان استاد بی‌بدیل ادب فارسی و عربی دانشگاه هاروارد، و یکی از مدرسان و پژوهشگران حلقه‌ی استاد بدیع‌الزمان فروزانفر و استاد جلال‌الدین همایی است. بخشی از نوشته‌های ایشان از شاهکارهای نثر روان فارسی معاصر است. استاد مهدوی دامغانی رهنمای طالبان معارف اسلامی فارسی و عربی در آمریکا بوده‌اند. (بخش از پیام پروفسور فضلالله رضا به جشن نکوداشت استاد - تهران یکم خرداد ۱۳۹۳)
- از اساتید مبرّز زبان و ادب فارسی و عربی. استاد دانشگاه تهران، سرپرست مؤسسه لغت‌نامه دهخدا و صاحب ترجمه‌ی فاخر و مسجّع نهج‌البلاغه که در سال‌های دهه‌ی شصت به تدریس در دانشگاه امام صادق علیه‌السلام هم می‌پرداختند.