به گزارش دانشجویی و فرهنگی وبه نقل از خبرگزاری ایلنا؛ مهدی محسنیان‌راد در میزگرد تخصصی «انقلاب به روایت مطبوعات» عصر دوشنبه ۱۸ بهمن 1395 خورشیدی که با حضور این استاد ارتباطات و محمدمهدی فرقانی (عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی) در کتابخانه و موزه ملی ملک برگزار شد، با بیان این مطلب افزود: زمانی که انقلاب اوج گرفت، به ویژه از زمانی که عقب‌نشینی پهلوی دوم آغاز شد؛ مجموعه‌ای پیچیده از روزنامه‌ها به نظام رسانه‌ای ایران وارد شدند که برخی از آن‌ها نخستین دوره فعالیت خود را می‌آزمودند. نکته مهم این بود که تیراژ بسیاری از این نشریات پایین بود.

سرمقاله ۱۷ دی ۵۶ در روزنامه اطلاعات، نخستین جرقه انقلاب را زد

این عضو هیات علمی دانشگاه امام صادق (ع) درباره پیوند میان انقلاب و مطبوعات به‌ویژه روزنامه‌ها گفت: سرمقاله روزنامه اطلاعات در تاریخ ۱۷ دی ماه ۱۳۵۶، جرقه نخستینِ انقلاب اسلامی را زد. هرگز مشخص نشد آن سرمقاله که به امام خمینی توهین کرده بود، نوشته چه کسی است زیرا بعدها داریوش همایون در مصاحبه‌ای انتساب این مقاله را به خود رد کرد.

ویژه‌نامه‌های انقلابی نه شماره داشتند نه تاریخ

محسنیان راد تصریح کرد: برخی از روزنامه‌ها در دوره انقلاب و پس از آن، ویژه‌نامه‌هایی منتشر می‌کردند که هیچ‌گونه شماره یا تاریخ نداشت؛ برخی نیز البته شماره‌های فوق‌العاده منتشر می‌کردند. فراوانی و گوناگونی روزنامه‌های جدید در اردیبهشت ۱۳۵۸ اوج گرفت و پس از آن آرام‌آرام از تعداد آن‌ها کاسته شد تا آنجا که وقتی عراق به ایران حمله کرد، تنها یک روزنامه به صورت سراسری در ایران منتشر می‌شد.

روزنامه‌ها اعلام نمی‌کردند به چه نهادهایی وابسته‌اند

این پژوهشگر و نویسنده حوزه ارتباطات؛ با اشاره به وابستگی بسیاری از نشریات دوره شاهنشاهی تاکید کرد: با دو حزب فرمایشی و تشریفاتی که در دوره پهلوی دوم پدید آمد، حدود ۶۰ درصد روزنامه‌ها وابسته به این گروه‌ها و احزاب و همچنین سازمان‌های گوناگون بود؛ هرچند برخی روزنامه‌ها نیز اعلام نمی‌کردند به چه نهادهایی وابسته‌اند.

با مرگ زودرس مطبوعات روبه‌رو هستیم

محسنیان راد یادآور شد: عمر روزنامه‌های دوره موردنظر کوتاه بود. ما معمولا با پدیده‌ای به نام مرگ زودرس مطبوعات روبه‌روییم. من در سال ۵۸ در خیابان کریم‌خان که ایستاده بودم و روزنامه‌های جدید را که خریده بودم ورق می‌زدم، با خود گفتم «یادت باشد من در این تاریخ در آزادترین کشور جهان از نظر رسانه‌ها زندگی می‌کنم». ایران در سال 1358 از این نظر در جهان نمونه‌ای بی‌نظیر بود.

فرقانی: نمی‌پذیرم روزنامه‌نگاری پس از انقلاب افت داشته است

محمدمهدی فرقانی، عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی و خبرنگار پیشین روزنامه کیهان، نیز در این میزگرد گفت: من دوره‌ای حدودا ۲۴، ۲۵ ساله در روزنامه کیهان حضور داشتم و در این مدت چندین گفتمان تاریخ روزنامه‌نگاری ایران را آزموده‌ام؛ شاهنشاهی، آستانه پیروزی انقلاب اسلامی، روزهای پرتب‌وتاب پیروزی انقلاب، روزنامه‌نگاری جنگ و روزنامه‌نگاری پس از جنگ.

وی یادآور شد: نیمه دوم سال 13۵۱ قدرت شاهنشاهی اوج گرفته بود؛ شاه با توسعه ارتش و همچنین تشکیل حزب فراگیر رستاخیز، قدرتی بسیار برای خود تدارک دیده بود. این وضعیت برای ما روزنامه‌نگاران، ماندگار و دیرپا به نظر می‌آمد و می‌پنداشتیم عمر ما هرگز بدانجا نخواهد رسید که یک دگرگونی اساسی، شاید چیزی شبیه انقلاب، را در جامعه بیازماییم.

آن روزها از هر مویی که گیرمان می‌آمد، نمد می‌بافتیم

وی درباره فضای روزنامه‌نگاری پیش از انقلاب افزود: ما در آن دوره از هر کورسوی امید برای نمایاندن واقعیت‌های جامعه ایران بهره می‌بردیم و از هر مویی که گیرمان می‌آمد، نمدی می‌بافتیم. همه کوشش‌مان آن بود که اگر شده صداهای مخالف، محرومیت‌ها، تبعیض‌ها و گرفتاری‌های جامعه را حتی به اندازه یک خط، اگر امکان‌اش وجود داشته باشد، در روزنامه‌ها بازتاب دهیم.

در مطالب درباری کلماتی مانند گل سرخ، شقایق و ... ممنوع بودند

فرقانی با اشاره به محدودیت‌های روزنامه‌نگاران در آن دوره، از وجود فهرستی از واژگان ممنوعه به ویژه درباره مطالب مربوط به دربار در روزنامه کیهان و دیگر روزنامه‌ها و نشریات خبر داد و افزود: از «گل سرخ» گرفته تا «شقایق» و بسیاری نام‌های ویژه دیگر در فهرست واژگان ممنوعه بودند. این فهرست هر اندازه مطالب درباره دربار بود، بیش‌تر و بیش‌تر می‌شد. ما همچنین ناگزیر بودیم برخی گزارش‌های حساس و جریان‌ساز را بدون آوردن نام تهیه‌کننده مطلب کار کنیم.

تخریب خانه‌های بیرون از محدوده تهران در سال ۵۴؛ انقلاب را شعله‌ورتر کرد

فرقانی به موضوعی اشاره کرد که به باور وی، در روشن‌ساختن جرقه انقلاب از جنبه اجتماعی بسیار موثر بوده است: آنچه از سال ۵۴ به بعد رخ داد و معتقدم شعله‌های انقلاب را تندتر و گسترده‌تر کرد، تخریب خانه‌های بیرون از محدوده تهران توسط شهرداری بود؛ شهرداری تهران خانه‌های افرادی را تخریب کرد که از روستاهای دوردست به پایتخت آمده بودند و کاری هم نداشتند. این موضوع که به ظاهر غیرسیاسی بود و ما برای تهیه گزارش آن مشکل نداشتیم، اما بسیار پردامنه و جریان‌ساز شد و نارضایتی‌های همگانی را گسترش داد و شرایطی را فراهم آورد تا گروه‌های دیگر نیز جرات یابند نارضایتی‌های خود را بروز دهند.

این استاد روزنامه‌نگاری با اشاره به اینکه روزنامه‌نگاری دوره انقلاب هم شناسنامه خودش را دارد و به هیچ‌روی بی‌هویت و بی‌ریشه نیست، خاطرنشان کرد: نمی‌پذیرم روزنامه‌نگاری پس از انقلاب افتی چشم‌گیر کرده است، حتی ازنظر کیفی باوجود ریزشی که در بدنه حرفه‌ای مطبوعات پدید آمده، این روزنامه‌نگاری دگرگونی‌هایی بسیار پدید آورده و جریان‌هایی سودمند برای جامعه شکل داده است.